عوارض شیمی درمانی ممکن است بعد از هر جلسه‌ی شیمی درمانی ایجاد شود و برای چند روز و یا چند هفته باقی بماند. گاهی اوقات این عوارض تا ماه‌ها بعد از اتمام جلسات شیمی درمانی باقی می‌مانند.
عوارض شیمی درمانی در برخی از افراد خفیف و در برخی دیگر شدید است، بروز عوارض و شدت بروز عوارض با توجه به سن، وضعیت سلامتی، دوز داروهای تجویز شده و نوع داروهایی که برای شیمی درمانی استفاده می‌شود در افراد مختلف متفاوت است.
در ادامه‌ی این مقاله به تعدادی از عوارض شایع بعد از شیمی درمانی، دلیل ایجاد عوارض و راهکارهای برای کاهش آن اشاره می‌نمائیم.
عوارض شیمی درمانی چیست؟
برخی از عوارض شیمی درمانی سرطان سینه در عرض چند روز از بین می‌روند، اما تعدادی دیگر از عوارض ممکن است تا چند ماه و یا حتی چند سال باقی بمانند که به آنها اثرات طولانی مدت می‌گویند.
✔ عوارض کوتاه مدت و موقتی شیمی درمانی
- احساس خستگی
- ریزش مو
- کبودی
- عفونت
- کم خونی (کاهش تعداد گلبول‌های قرمز)
- حالت تهوع بعد از شیمی درمانی و استفراغ
- کاهش اشتها
- یبوست
- اسهال
- زخم در دهان یا زبان و گلو
- درد هنگام بلع غذا
- نوروپاتی و مشکلات عصبی مانند بی‌حسی، گزگز و درد به خصوص در اندام‌ها انتهایی
- تغییر در پوست مانند خشکی پوست و یا تغییر رنگ پوست و ناخن
- مشکلات کلیوی و ادراری
- تغییر وزن
- اختلال در تمرکز
- تغییر رفتار
- تغییر میل جنسی
- مشکلات باروری
تعدادی از داروهای شیمی درمانی می‌توانند به قلب، کلیه‌ها، مثانه، ریه‌ها و سیستم عصبی آسیب‌های دائمی وارد کنند.
✔ عوارض بلند مدت شیمی درمانی
- آسیب قلبی
- آسیب های عصبی
- مشکلات باروری
بیشتر بخوانید: مراقبت های بعد از شیمی درمانی
چه دلایلی باعث بروز عوارض شیمی درمانی می شوند؟
سلول‌های سرطانی رشد سریعی دارند و مکانیسم اثر داروها به گونه‌ای است که رشد سریع سلول‌های سرطانی را کاهش می‌دهند. با توجه به اینکه این داروها در سراسر بدن پخش می‌شوند می‌توانند روی سلول‌های سالم و طبیعی نیز که در مرحله‌ی رشد قرار دارند تاثیر بگذارند. آسیب‌هایی که به سلول‌های سالم وارد می‌شود موجب ایجاد عوارض جانبی بعد از شیمی درمانی می‌شود.
سلول‌های سالم بدن که بیشترین آسیب را بعد از درمان سرطان سینه از طریق شیمی درمانی می‌بینند عبارتند از:
- سلول‌های خون ساز مغز استخوان
- فولیکول‌های مو
- سلول‌های موجود در دهان و دستگاه گوارش
- سلول‌های دستگاه تناسلی
بیشتر بخوانید: سرطان پستان
آیا عوارض شیمی درمانی قابل کاهش است؟
با اینکه در اغلب موارد عوارض شیمی درمانی اجتناب ناپذیر است اما می‌توان با برخی از راهکارها میزان بروز عوارض را کاهش داد و یا شدت آنها را کمتر کرد. این راهکارها عبارتند از:
- پزشکان متخصص شیمی درمانی تلاش می‌کنند دوز داروها را به گونه‌ای تنظیم کنند که به سلول‌های سالم و طبیعی آسیبی وارد نشود.
- گاهی اوقات پس از شیمی درمانی داروهایی تجویز می‌شود تا از سلول‌های طبیعی محافظت شود.
- هرگونه داروی بدون نسخه و یا مکمل داروی را که مصرف می‌کنید به پزشک خود اطلاع دهید. مصرف برخی داروها با داروهای شیمی درمانی تداخل دارد و ممکن است عوارض جانبی شیمی درمانی را افزایش دهد.
به عنوان مثال پلاکت‌ها در لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی نقش دارند. اکثر داروهای شیمی درمانی باعث کاهش موقتی تعداد پلاکت‌ها می‌شود. مصرف آسپرین و داروهای مشابه می‌تواند پلاکت‌ها را ضعیف کند، این موضوع برای افراد سالم مشکلی ایجاد نمی‌کند اما برای افرادی که تحت شیمی درمانی قرار دارند می‌تواند مشکلات شدیدی را ایجاد نماید.
بهترین زمان مراجعه به پزشک در صورت دیدن عوارض شیمی درمانی
همان طور که اشاره کردیم اکثر عوارض شیمی درمانی به سرعت و طی چند روز از بین می‌روند. در صورتی که با علائم غیرطبیعی روبرو شدید یا علائم برای مدت طولانی ادامه دار شد بهتر است با پزشک خود مشورت داشته باشید.
- تب بالای 38 درجه
- خونریزی یا کبودی بدون دلیل
- جوش‌های پوستی
- واکنش‌های آلرژیک مانند تورم، خارش در دهان و گلو و یا اختلال در بلع
- درد در محل تزریق داروهای شیمی درمانی
- تنگی نفس
- اسهال طولانی مدت
- مدفوع خونی
- خون در ادرار
در صورت مشاهده‌ی هر کدام از این علائم با پزشک خود تماس بگیرید و یا به اورژانس مراجعه نمائید.
نتیجه‌گیری
عوارض شیمی درمانی مانند هر مداخله‌ی پزشکی ممکن است کوتاه مدت، بلند مدت و یا دائمی باشد که در این مقاله به تعدادی از آنها اشاره شد.
در انتها باید به این مورد اشاره شود که عوارض شیمی درمانی ممکن است برای تمام بیماران ایجاد نشود. شدت بروز عوارض در افراد مختلف نیز متفاوت است. در صورتی که عوارض شیمی درمانی برای شما غیرقابل تحمل بود می‌توانید با پزشک خود صحبت نمائید تا داروهای تجویز شده را تغییر دهد و یا دوز داروها را کمتر نماید.
