ریزشمو یکی از عوارض جانبی است که در طی مراحل درمان سرطان پستان اتفاق میافتد و برای بسیاری از بیماران نگرانیهای جدی را ایجاد مینماید. داروهایی که تحت عنوان شیمی درمانی به کار برده میشوند، تمام سلولهایی که به صورت سریع در حال رشد هستند را مورد هدف قرار میدهند و از بین میبرند. فولیکول مو نیز مانند یک تومور، از سلولهای فعالی ساخته شده است که در جهت تولید مو به صورت مداوم در حال تقسیم سلولی هستند.
با توجه به اینکه بسیاری از داروهای شیمی درمانی به گونهای طراحی شدهاند که بر تمام سلولهایی که به سرعت در حال تقسیم هستند اثر بگذارند در نتیجه در طی شیمی درمانی، موها نیز دچار ریزش میشوند. برخی افراد به دلیل ترس از دست دادن موهای خود در طی شیمی درمانی، از آغاز روند درمان اجتناب میکند اما نکتهای که باید بدانند این است که در اکثر موارد پس از پایان مراحل شیمی درمانی، موها رشد طبیعی خود را از سر میگیرند.
مکانیسم اثر داروهای شیمی درمانی در ریزش مو
سلولهای سرطانی با سرعت بسیار بالایی تقسیم میشوند. در بدن انسان برخی از سلول های طبیعی نیز سرعت رشد بالایی دارند مانند سلول های فولیکول مو، سلولهای غشای مخاطی پوشش دستگاه گوارش و سلولهای خون ساز در مغز استخوان.
داروهایی که برای شیمی درمانی به کار برده میشوند منجر به آسیب ذخایر ژنتیکی (RNA و DNA) درون سلولها با سرعت تقسیم بالا میشوند با توجه به اینکه داروها نمیتوانند بین سلولهای سرطانی و سلولهای سالم که سرعت رشد بالایی دارند، تفاوتی قائل شوند در نتیجه علاوه بر از بین بردن سلولهای سرطانی موجب آسیب به سلولهای مو و دیگر سلولهایی که سرعت رشد بالایی دارند میشوند.
سلولهای مو از منابع خونی غنی تغذیه مینمایند که موجب میشود داروهای شیمی درمانی به صورت موثری به آنها برسد و تاثیرگذار باشد.
آغاز و مقدار ریزش مو در طی شیمی درمانی
میزان ریزش مو به نوع بیماری سرطان، داروهایی که جهت درمان تجویز میشود و همچنین الگوهای درمانی بستگی دارد.
در بسیاری از بیماران حدود 1 تا 2 هفته پس از شروع درمان ریزش مو شروع میشود. ریزش مو غالبا از قسمتهایی آغاز میشود که در هنگام خواب دچار اصطکاک بالایی هستند مانند بالای سر و اطراف گوش.
موهایی که به صورت فعال در حال رشد هستند بیشتر تحت تاثیر داروها قرار میگیرند و با توجه به اینکه الگوی رویش مو در افراد مختلف متفاوت است، میزان و محل ریزش مو نیز در بیماران متفاوت خواهد بود.
رویش مجدد مو
1 تا 3 ماه پس از پایان آخرین مرحلهی شیمی درمانی، رشد مجدد مو آغاز می شود. تغییر رنگ و ساختار مو در آغاز اولین رویش مجدد موها در بیشتر از 60 درصد بیماران دیده میشود، به عنوان مثال موی بسیاری از بیماران حالت فر بیشتری را نسبت به گذشته خواهد داشت اما این تغییرات اغلب موقتی بوده و در نهایت موها به حالتی که قبلاً داشتند باز میگردند.
تاثیر ریزش مو بر زندگی بیماران
مو معمولاً در تمام فرهنگها و کشورها به عنوان یکی از نمادهای زیبایی هم در آقایان و هم در خانمها مطرح میباشد و در زندگی روزمره و تعاملات اجتماعی موجب اعتماد به نفس افراد میشود. به همین دلیل گاهی اوقات برخی بیماران تنها به دلیل این عارضه از انجام شیمیدرمانی اجتناب میورزند.
یک راهکار خیلی خوب که میتواند در جلوگیری از ریزش مو در هنگام شیمی درمانی مفید باشد:
برخی درمانها که نتایج آن به صورت تجربی کسب شدهاند میتواند در کاهش ریزش مو مفید باشند، به عنوان مثال خنک کردن پوست سر، در این روش پوست سر با استفاده از کیسههای یخ و یا کلاههای مخصوص خنک میشوند. روش خنک کردن پوست سر اولین بار در دهه 1970 برای بیمارانی که تحت درمان سرطان هستند معرفی شود.
تئوری که از این درمان حمایت میکند بر این اصل قرار دارد که خنک کردن سر منجر به باریک شدن رگهای خونی منتهی به فولیکولهای مو میشود و خون رسانی به موها کاهش مییابد. در نتیجه داروهای شیمی درمانی کمتری به موها میرسند و میزان آسیب و ریزش موها تا حدودی کاهش مییابد.
در برخی از تحقیقات میزان تاثیر این روش تا 50 درصد ذکر شده است اما به نظر میرسد که درمانهای موثر دیگری باید جهت مشکل ریزش مو جستجو شود.
نتایج تحقیقات در مورد فرآیند ریزش مو طی شیمی درمانی
در مورد مکانیسم اصلی ریزش مو طی شیمی درمانی اطلاعات اندکی در دست میباشد اما نتایج بررسیهایی که طی تحقیقات بر موشهای آزمایشگاهی انجام شده است نشان میدهد که از بین رفتن فولیکولهای مو تحت تاثیر داروهای شیمی درمانی دچار آپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده سلول) رخ میدهد.
در برخی از تحقیقات الگوی ژنتیکی افرادی که در اثر شیمی درمانی دچار ریزش مو شده بودند و افرادی که طی دوران درمان ریزش مو را تجربه نکرده بودند مورد مقایسه قرار گرفت و در این تحقیقات چندین ژن شناسایی شد که ممکن است در از دست دادن فولیکولهای مو موثر باشند.
با تکیه بر نتایج این تحقیقات و تحقیقات بیشتری که در حال انجام است، دانشمندان امید دارند طی سالهای آینده به راهکارهای مفیدی جهت برطرف ساختن این عارضهی جانبی دست پیدا کنند.
منابع: